Kamieniołom w Kozach

Kamieniołom w Kozach jest nieczynny od 1994 roku. Znajduje się u podnóża Hrobaczej Łąki. Powstawał w latach 1910-1912. Ówczesnym właścicielem był Marian Czecz, właściciel majątku ziemskiego w Kozach. Po wyrobisku po kamieniołomie powstał staw, który pięknie komponuje się z miejscową florą. Był wyrobiskiem piaskowców lgockich. Działał od 1910 roku do 1992 roku.

Pierwszym działającym na skalę przemysłową kamieniołomem w Kozach był kamieniołom ulokowany powyżej przysiółka Małe Kozy w drugiej połowie XIX wieku (niektóre źródła podają 1880 rok). W nim pracowali włoscy jeńcy. W kamieniołomie u podnóża Hrobaczej Łąki praca prowadzona była pod kierownictwem Andrzeja Rozmiarka, zarządcy majątku Czeczów. Administracja kamieniołomu mieściła się w zespole pałacowym w Kozach.
Do 1912 roku wybudowano kolejkę linową, która transportowała produkt wydobywczy do stacji kolejowej w centrum wsi. Tam także mieściła się sortownia, ładownia oraz magazyny. Na kolejkę składało się 18 przęseł na drewnianych podporach. Linia napędowa (chodząca) o średnicy 19 milimetrów wykorzystywała 50 wózków o ładowności 200 kg. Nie miała napędu i sam ciężar zwożący ją napędzał. Wózki były dodatkowo podtrzymywane linią o średnicy 28 mm.

Wykorzystywany sprzęt

Do pracy wykorzystywano dwie kruszarki kamienia typu Johan Kopf „Canada” Wiedeń, a energia dostarczana byłą przez lokomobila Lanz 45 KM z 1912 roku. Wydobywany urobek przesiewano i kruszono, sortowano i transportowano na stację kolejową. Skała płonna i odpady były wysypywane na zwałowiska poniżej kamieniołomu. Wydobywany kamień posiadał wytrzymałość na zgniatanie 2100 kgf/cm² i był wykorzystywany w budowie dróg i kolei.

Okres dwudziestolecia międzywojennego

W okresie międzywojnia, w 1928 roku zmodernizowano kolejkę linową. Drewniane podpory zmieniono na żelazne, wózki powiększono i od teraz miały ładowność 500 kg. Lina nośna miała wtedy średnicę 48 mm jako nośną (nieruchomą) dla wózków załadowanych, a 28 milimetrowa lina służyła jako nośna dla pustych wózków. Najcieńsza lina stała się napędową (chodzącą).

Sprzedaż kamieniołomu

Kamieniołom został sprzedany około 1921 roku Powiatowemu Zarządowi Drogowemu w Białej, w późniejszym okresie stając się majątkiem starostwa w Białej. W tym czasie pracowało w nim 280 osób. Największe wydobycie opiewało na 200 ton kamienia dziennie. Po II wojnie światowej zakład stał się przedsiębiorstwem państwowym Kopalnia Piaskowca w Kozach. W latach 60. XX wieku pracowało w nim 150 osób, a dzienna produkcja wynosiła około 150 ton.

W 1961 roku nastąpił pożar ładowni i silosów przy dolnej stacji kolejki. Odbudowano ją, ale w mniejszym stopniu. W latach 70. lub na początku lat 80. XX wieku ze względu na zły stan techniczny kolejki linowej przestano ją wykorzystywać. Większość jej elementów zlikwidowano, a urobek zwożono ciężarówkami. Sama kopalnia miała wtedy powierzchnię 33 hektarów. Zakład przeróbczy ulokowano w zachodniej i północnej części wyrobiska.

Bankructwo i końcówka działalności

Kamieniołom w Kozach ogłosił bankructwo w 1992 roku. Prace wydobywcze zakończono 1 września. Przez dwa lata trwały prace likwidujące przedsiębiorstwo. Wszystko to było wynikiem kryzysu gospodarczego początku lat 90., a także pogorszenia jakości wydobywanego materiału i osiągnięcia granic eksploatacji. Aktualnie teren po kamieniołomie, należący do Gminy Kozy pełni funkcję rekreacyjną o służy organizacji wszelakich wydarzeń.

Funkcja edukacyjna

Zlokalizowany na zboczu Hrobaczej Łąki, składa się z dwóch zwałowisk. Na tym obszarze są znaczne różnicy wysokości terenu, od 470 m n.p.m. do 670 m n.p.m. Na jego terenie widać serie cienkoławicowych i średnioławicowych piaskowców oraz łupków, które są warstwami lgockimi środkowymi fliszu karpackiego należące do płaszczowiny śląskiej. Zawierają struktury depozycyjne i deformacyjne. Osady te uformowane zostały pod wodą, poprzez tworzenie się osuwisk i działania prądów zawiesinowych. Ich wiek szacuje się na około 100 milionów lat. Na długim dystansie te cechy skalne są zauważalne i łatwo je dostrzec (barwy czarna i zielona łupków powstałe przez wietrzenie). Piaskowiec drobnoziarnisty jest koloru czarnego i pochodzi od pirytu, średnioziarnisty jest niebieskoszary, a piaskowiec na wierzchu jest w kolorze brunatnym i czarnym. Rytmiczny flisz oznacza, że ilość piaskowców i łupków jest do siebie zbliżona. Zachodzą tutaj procesy stokowe, takie jak: osuwanie się, odpadanie i obrywanie.

Powierzchnia wyrobiska jest utworzona przez płaskie, wyrównane poziomy przedzielone stromymi skarpami oraz pochylnie, które są drogami łączącymi ze sobą różne poziomy eksploatacji w tym miejscu. Samo wyrobisko jest o charakterze stokowym, a tylko mała część jest w charakterze wgłębnym. Na północ od kopalni mieszczą się zwałowiska skały płonnej. U podnóża skarp powstają osuwiska. Na wysokości 545 m n.p.m., w naturalnym zagłębieniu wyrobiska powstał staw, który utworzyły wysięki skalne i woda opadowa. Jego powierzchnia wynosi 0,84 ha, a głębokość wynosi do 2 metrów. Nie ma tutaj powierzchniowych cieków wodnych.

Inne informacje

Warto zaznaczyć, że odsłonięcia warstw lgockich w tutejszym kamieniołomie zostały wpisane do Centralnego Rejestru Geostanowisk w Polsce.

Na północnym wschodzie od kamieniołomu znajduje się sztuczny zbiornik, który nazwano Wilczym Stawem. Wcześnie prawdopodobnie prowadzona była w nim hodowla pstrągów. Poniżej znajduje się Nowy Wilczy Staw, mający funkcję retencyjną.

Na obszarze kamieniołomu są miejsca, gdzie doskonale prezentuje się panorama na województwo śląskie i małopolskie. Widać tutaj zabudowania Kóz, miasto Bielsko-Biała, Czechowice-Dzeidzice, Pszczynę oraz Jezioro Goczałkowickie. Dostrzec można Kęty i Andrychów, a nawet część Krakowa. Na zachodzie z kolei widać góry Jesionki w Czechach. Panoramę dobrze jest obserwować z postawionych tutaj drewnianych ławeczek. Jedną z nich jest ławeczka z rzeźbą kozy. W niedalekiej odległości z kolei widać Strażnika kamieniołomu i mieszkańców Kóz, który strzeże miejsca. Rzeźba stoi na pozostałościach zabudowań kolejki linowej. Tuż nad taflą stawu pod samym kamieniołomem można także zobaczyć jeden z wagoników, jaki transportował wydobywany urobek. Miejsce leży na Szlaku Koziańskich Ciekawostek.

Kamieniołom w Kozach mieści się na terenie Parku Krajobrazowego Beskidu Małego oraz w granicach obszaru Natura 2000 – Beskid Mały. Występują tutaj zagrożone wyginięciem gatunki storczyków oraz stworzono stanowiska ochrony skrzypu pstrego i zarazy drobnokwiatowej. W okolicach Wilczego Stawu rosną daglezję, które są egzotyczne dla obszaru Karpat.

Szlaki turystyczne:

Szlak zielony: Kozy (366 m n.p.m.) – Kozy Górne (408 m n.p.m.) – Kozy, ul. Działy (427 m n.p.m.) – Kamieniołom Kozy (556 m n.p.m.) – Rozejście szlaków (777 m n.p.m.) – Hrobacza Łąka (828 m n.p.m.). Dystans: 5,5 km. Czas przejścia: 1:25 h, ↑ 2:15 h.

Szlak Papieski: Kozy (366 m n.p.m.) – Kapliczka u Panienki – Kamieniołom Kozy (556 m n.p.m.) – Hrobacza Łąka (828 m n.p.m.) – Przełęcz u Panienki (739 m n.p.m.) – Groniczki (833 m n.p.m.) – Gaiki (808 m n.p.m.) – przełęcz Przegibek (663 m n.p.m.) – Magurka Wilkowicka (909 m n.p.m.) – Łysa Przełęcz (828 m n.p.m.) – Straconka. Dystans: 16,4 km. Czas przejścia: 5:15 h.

Kozy, gmina Kozy, powiat bielski, 43-340, Polska