Na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce, w Jawiszowicach koło Brzeszcz, mieści się drewniany barokowy kościół św. Marcina. Pochodzi z 1692, jednak powstał na miejscu wcześniejszego spalonego kościoła z 1511 roku (inne wzmianki podają rok 1504). Ciekawostką jest przekaz ludowy, według którego, prawdopodobnie przypadkowo podpalił go syn ówczesnego organisty. Obiekt próbowano podpalić także w 1968 roku, kiedy podłożono rozżarzony węgiel w podcieniach, jednak udało się go ocalić. Kolejny podpalacz próbował szczęścia w 2010 roku, jednak także tę próbę kościół przetrwał.
Z kart historii
Historia wspomina także o pierwszym kościele w Jawiszowicach, którego miejsce wytyczono w latach 1260-1285. Pierwsze wzmianki o tutejszej parafii pochodzą z lat 1325-1326, wiadomo, że wtedy plebanem był tutaj niejaki Grzegorz. W dokumencie biskupa krakowskiego z 12 maja 1378 roku plebanem był Mikołaj. Za czasów panowania króla Kazimierza Jagiellończyka, Zbinek (syn Zbigniewa) Jawiszowicki w latach 1467-1478 daje kościołowi stawy rybne. W okresie 1561-1610 świątynią zarządzali kalwiniści (ewangelicy).
Złodzieje z Potopu Szwedzkiego i II wojny światowej
Na przełomie 1655/1656 roku podczas Potopu, Szwedzi ukradli złoty kielich mszalny. 20 lutego 1942 roku Niemcy rabują dwa dzwony: zabytkowy z XVIII wieku i nowy z 1927 roku. Podczas naporu Sowietów na zachód między 12 a 28 stycznia 1945 roku plebania i ogród staje się kwaterą niemieckiego dowództwa odcinka frontu. Dookoła rozmieszczona została artyleria i karabiny maszynowe. Kościół i plebania została ostrzelana przez Rosjan, czego wynikiem było rozbicie piętra plebani, strącenie wieży świątyni z sygnaturką, przebicie sufitu i zniszczenie ołtarzy bocznych przez odłamki, ławek, żyrandoli, chorągwi, okien i witraży.
Odnowa kościoła
Po wojnie do 1949 roku naprawiono zniszczenia i odbudowano wieżę. W 1953 roku odnowiono polichromię i prowadzono inne prace konserwatorsko-restauratorskie. Wiele tego typu prac zrealizowano także w latach 2000-2012. Wokół kościoła położono m.in. płyty z piaskowca z parafii w Ślemieniu. W 2011 roku zakupiono trzy nowe dzwony pochodzące z Pasawy w Bawarii.
Kościół w Jawiszowicach
Kościół o konstrukcji zrębowej z wieżą i jednonawowym dachem jest podbity gontem. U szczytu wieży znajduje się oszalowana deskami izbica, zwieńczona ażurową latarnią z cebulastym hełmem. Na kalenicy (pośrodku) znajduje się niewielka sygnaturka zakończona ażurową latarnią. Na węższe prezbiterium składają się duże okapy trzymające się na specjalnych wspornikach. Prezbiterium oraz nawę pokrywają polichromie powstałe w latach dwudziestych ubiegłego wieku. W prezbiterium znajduje się także Pieta z kapliczki na Olszynach datowana na lata 1350-1375 roku. Gdy odkryto jego wartość, to przeniesiono go do środka kościoła, gdyż jest to jedna z najstarszych tego typu rzeźb sakralnych w Polsce.
Otaczają go soboty (zamknięte podcienia). Drewno modrzewiowe było głównym materiałem użytym do budowy, jednak wykorzystywano także dębinę, drewno jodłowe i świerkowe.
Bogate wnętrze
Kościół posiada bardzo bogate wnętrze, pochodzące z różnych okresów (najwcześniej około 1700 roku). Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na ołtarze, których jest trzy. To właśnie główny prawdopodobnie jest najstarszy, a dwa boczne pochodzą z XIX wieku. Płytkie pozorne sklepienie kolebkowe pokrywa trójboczne prezbiterium, a strop nawę. Pomiędzy nawą i prezbiterium (na profilowanej belce tęczowej) znajduje się barokowy krucyfiks, a także posągi Matki Boskiej, św. Jana Ewangelisty i św. Marii Magdaleny. Ściany nawy i prezbiterium o konstrukcji zrębowej nie zostały oszalowane. Na uwagę zasługują łączenia belek oraz dębowe bale w podwalinach świątyni. W kościele znajduje się rokokowa ambona oraz późnobarokowe stalle. Wczesnobarokowy jest konfesjonał, który z posiada na drzwiach i zapleczu figuralne malowidła.
Kamienna kropielnica i kute drzwi
Warto jest także zwrócić uwagę na kamienną kropielnicę z XVII wieku, a także na kilka obrazów z okresu baroku. Ważnym elementem wyposażenia są także kute drzwi z prezbiterium do zakrystii, prawdopodobnie pochodzące z poprzedniego spalonego kościoła.
Kościół można nieodpłatnie zwiedzać w okresie letnim od 1 maja do 30 września, a także podczas mszy świętych.
GPS: 49°57′36,5″N 19°08′05,3″E
Źródła:
[1] http://www.jawiszowice.katolik.bielsko.pl/
[2] http://www.tuhistoria.pl/ – dostęp 25.11.2021
Kościół pw. Świętego Marcina, Plac Księdza Profesora Józefa Tischnera, Kacza, Jawiszowice, gmina Brzeszcze, powiat oświęcimski, województwo małopolskie, 36-626, Polska
Uwielbiam odkrywać miejsca, w których nie byłem. Chodzę po górach i podróżuję. Interesuje mnie historia, sport oraz etnografia. Zajmuję się także genealogią rodzinną.