Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Czerteżu w otoczeniu starych drzew (dębów i lip) jest drewnianą greckokatolicką cerkwią bojkowską, jedną z kilku cerkwi tego typu na terenie Polski. Świątynia została wpisana na listę zabytków w 1968 roku i włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej.
Bojkowska cerkiew z XVIII wieku
Cerkiew powstała w 1740 lub 1742 roku, jednak parafia prawosławna na tym miejscu istniała już w XV wieku. Warto wspomnieć, że nie jest to pierwsza świątynia w tej miejscowości, gdyż informacja o starszej cerkwi pochodzi z 1448 roku. Po unii brzeskiej stała się unicką placówką duszpasterską, jednak nie wiadomo, ile budynków się tutaj
mieściło. W roku 1836 została przebudowana, szczególnie zmieniła się bryła, która z trzech kopuł uszczupliła się do jednej. Ze strony wschodniej dobudowana została drewniana zakrystia. Wtedy też udekorowano wnętrze zespołem fresków, jakie można najlepiej zobaczyć w zakrystii i pomieszczeniu ołtarzowym.
Drewniana dzwonnica
Obok cerkwi w 1887 roku powstała wolnostojąca drewniana dzwonnica słupowo-zrębowa, którą głównie wykonał cieśla Seńko Kikta. Postawiona została na rzucie kwadratu. Dolna kondygnacja jest konstrukcji słupowej z przejściem na przestrzał. Górna z kolei jest konstrukcji zrębowej, oddzielona daszkiem okapowym, z prostokątnymi okienkami. Fartuch biegnie dołem dzwonnicy. W środku dzwonnicy jest portal z rzezanymi rozetami, datą budowy i nazwiskiem cieśli. Pokryta została dachem namiotowym o falistych połaciach i pobitym gontem, zwieńczonym czworoboczną pełną (pozorną) latarnią.
Losy świątyni
W latach dwudziestych zeszłego wieku we wnętrzu nad przedsionek przeniesiony został chór, naprawiono dach oraz wykonano nową polichromię. W podziemiach świątyni znajdują się trumny ze zmarłymi parochami. Po wojnie w 1946 roku cerkiew odebrano grekokatolikom i porzucono. Przejęła ją rzymskokatolicka parafia, jednak bez oryginalnego wyposażenia, które zostało uzupełnione w czasach obecnych (Fragmenty ikonostasu znajdują się zbiorach Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku a obrazy i ikony w różnych okolicznych kościołach). Po upadku PRL cerkiew wróciła do grekokatolików.
Kształt obiektu
Cerkiew w Czerteżu to typowa bojkowska drewniana cerkiew, trójdzielna z pojedynczą nawą i pokryta gontem. Obok cerkwi mieści się zabytkowy cmentarz greckokatolicki i pola uprawne oraz Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna „Jedność”. Nawa jest otwarta w kierunku babińca arkadą, gdzie są sklepienia kolebkowe (także w babińcu). Na ścianach nawy jest polichromia, gdzie jedna przedstawia księżną Olgę a druga św. Włodzimierza Wielkiego. Ta
ostatnia niestety uszkodzona, gdyż wraz ze starą belką usunięto część postaci, której nie zrekonstruowano.
Wnętrze cerkwi
We wnętrzu zostały dwa posynodalne ołtarze boczne plus XIX-wieczne ikony. Z lewej przedstawiona jest scena Zwiastowania zaś w prawym Zmartwychwstania. Ikony zostały odkryte przypadkowo, gdy porządkowano dwudziestowieczne ikony Bogurodzicy i Chrystusa bowiem umieszczone były „niekanonicznie”, czyli Maryja po prawej a Jezus po lewej stronie dawnego ikonostasu. Wtedy to odkryto, że są przykręcone na starych, dziewiętnastowiecznych ikonach. W środku jest także ufundowany przez Eliasza Galanka obraz z 1877 roku przedstawiający Trójcę Świętą.
Po remoncie w 1967 roku
Ciekawostką jest fakt, że w 1967 roku chciano tutaj otworzyć filię Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. W Boże Narodzenie jednak mieszkańcy złamali zabezpieczenia cerkwi i zaczęli odprawianie w niej nabożeństw. Od tego czasu do 1995 roku odprawiano tutaj msze rzymskokatolickie. Ostatnimi opiekunami cerkwi byli Słoneccy z Jurowiec. Obok świątyni mieści się stary, przy cerkiewny cmentarzyk.
Źródło:
[1] https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_Przemienienia_Pańskiego_w_Czerteżu
[2] https://tygodniksanocki.pl/2017/06/23/czertez-jedna-z-najcenniejszych-i-najpiekniejszych-cerkwi/
Cerkiew Przemienienia Pańskiego, 886, Czerteż, gmina Sanok, powiat sanocki, województwo podkarpackie, 38-507, Polska
Uwielbiam odkrywać miejsca, w których nie byłem. Chodzę po górach i podróżuję. Interesuje mnie historia, sport oraz etnografia. Zajmuję się także genealogią rodzinną.