Kościół św. Barbary w Mikuszowicach Krakowskich (Bielsko-Biała)

Mikuszowice Krakowskie to obecnie lewobrzeżna dzielnica Bielska-Białej, która znajduje się nad rzeką Białą (przez Bielszczan nazywana Białka). Tutaj, u stóp Łysej Góry w Beskidzie Małym, na Szlaku Architektury drewnianej województwa śląskiego, mieści się szczególny zabytek. Jest nim siedemnastowieczny kościół parafialny Świętej Barbary.

Ta rzymskokatolicka świątynia powstała w 1691 roku i od tego czasu jest świadkiem historii pogranicznych terenów. Aktualnie rzeka Białka dzieli miasto na część wschodnią i zachodnią. Dawniej była rzeką graniczną, która od 1316 roku oddzielała od siebie księstwo cieszyńskie i oświęcimskie, a od 1572 roku państwo bielskie oraz księstwo oświęcimskie. Tutaj także od 1456 roku sąsiadowały ze sobą królestwo Polski i Czech, a w czasie rozbiorów w 1772 roku Galicja i Śląsk Cieszyński (w granicach austriackiego państwa Habsburgów) oraz do końca 1950 roku także województwo krakowskie i katowickie.

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, ze w przeszłości podczas powodzi w tym rejonie rzeka zmieniała bieg. W rezultacie kościół Świętej Barbary znajdował się w innych granicach państwowych czy administracyjnych.

Styl kościoła i jego historia

Obiekt zlokalizowany jest w malowniczym rejonie, niedaleko stacji kolejowej Bielsko-Biała Leszczyny. Styl kościoła jest przykładem wiejskiej zabudowy śląsko-małopolskiej o ciekawej konstrukcji zrębowo-słupowej, dzięki czemu potrafi zachwycić już samą kopułą zewnętrzną. Kościół posiada nawę zbliżoną kształtem do kwadratu, sześcioboczne prezbiterium i zakrystię o konstrukcji zrębowej od strony wschodniej. Świątynia posiada bardzo stromy dach gontowy, otoczony zamkniętymi sobotami. Obiekt nie jest zorientowany, w związku z czym okna mieszczą się wyłącznie po stronie zachodniej.

Warto również wspomnieć, ze na przełomie XIII i XIV wieku, w miejscu obecnego kościoła mieścił się poprzedni obiekt sakralny. Niestety w połowie XV wieku został on zniszczony przez powódź.

Mikuszowicki kościół został ponownie postawiony w 1455 roku. Zleceniodawcą budowy był rozbójnik, niejaki Maciej Konita. Wykonawcą obiektu został cieśla o nazwisku Mączka, który zbudował go z drewna sosnowego. Z początku obiekt był kościołem parafialnym, który w późniejszym czasie wszedł w skład filii parafii łodygowickiej. Pierwsza połowa XVI wieku przyniosła zmiany w oficjalnym wyznaniu księstwa oświęcimskiego. W związku z tym, że Mikuszowice wchodziły w skład wspomnianego księstwa, to przejęły obrządki luterańskie. Odtąd, dzięki staraniom ówczesnego kasztelana łodygowickiego, Piotra Warszyckiego kościół służył ewangelikom i tak było aż do 1615 roku. Niestety żywioły nie oszczędzały budynku kościoła i 7 kwietnia 1687 roku obiekt został strawiony przez piorun.

Wygląd kościoła obecnie

Obecny kształt świątyni był rezultatem budowy rozpoczętej w 1690 roku. Budowę zlecił proboszcz łodygowicki Urban Kupiszowski. Tym razem do budowy wykorzystano drewno modrzewiowe, a pracę wykonał cieśla Piotr Piotrowski. W tamtych czasach, na tym obszarze, materiał taki dominował w budownictwie sakralnym. Nowo postawiony kościół poświęcony został w 1692 roku.

W roku 1796 obiekt został wystawiony na licytację, co było związane z konfliktem miejscowego proboszcza o dziesięciny. W wyniku licytacji został on wykupiony za 50 zł reńskich przez chłopów z Mikuszowic i okolic oraz stał się filią wilkowickiej parafii. W wieku XIX nastąpiły dwie przebudowy. W 1851 roku, przez cieślę Walentego Fijaka, została dobudowana drewniana i przysadzista wieża, a w 1870 została ona podwyższona. Dodano do niej również pozorną izbicę, baniasty hełm i niewielką galerię z iglicą. Dzwonnica o konstrukcji słupowej została lekko połączona z nawą na północy i stała się lekko nachylona.

Nad wejściem budynku, od strony bocznej we wnęce, mieści się obraz św. Barbary, na którym widać m.in. elementy ikonograficzne takie jak: wieża, gdzie Barbara była więziona przez ojca oraz miecz, którym została ścięta.

7 września 1965 roku na mocy dekretu metropolity krakowskiego Karola Wojtyły, erygowano odrębną parafię św. Barbary w Mikuszowicach, obejmującą północną część dotychczasowej wilkowickiej. Od 1992 roku weszła ona w skład diecezji bielsko-żywieckiej.

Wnętrze świątyni

W XVIII wieku dokonano zmian we wnętrzu kościoła. Obecnie z tego okresu podziwiać można polichromię oraz barokowe ołtarze boczne i główne. Na ołtarzu głównym znajdują się obrazy przedstawiające św. Katarzynę, św. Wojciecha i św. Stanisława, a także pozłacane rokokowe tabernakulum z kościoła w Wilkowicach oraz figury ewangelistów św. Jana i św. Łukasza pochodzące z bielskiego kościoła Zbawiciela. Tutaj mieści się także kopia gotyckiego tryptyku ołtarzowego, tzw. „Tryptyku z Mikuszowic”wstawionego tutaj w 1987 roku. Od 1935 roku oryginalny tryptyk mieści się w Muzeum Narodowym w Krakowie.

Warty zainteresowania jest fakt, że wspomniane dzieło, stworzone przez krakowską pracownię malarską z kręgu tzw. „Mistrza Chórów”, wykazuje podobieństwo do tryptyku znajdującego się w kaplicy św. Trójcy katedry wawelskiej. Część środkowa przedstawia scenę Rozesłania Apostołów, gdzie widać Jezusa Chrystusa oraz jego uczniów, trzymających w rękach rozwiniętą wstęgę. Na wstędze widoczna jest nazwa miejsca, do którego udadzą się w celu głoszenia nauk. Po lewej i prawej stronie świątyni, można zobaczyć tzw. obrazy dwustronne. Po stronie lewej na awersie w górnej części znajduje się postać Grzegorza Wielkiego na tle pracowni, u dołu zaś postać św. Hieronima. Z kolei z prawej strony w części górnej przedstawiona jest osoba św. Augustyna, poniżej św. Ambrożego.

Rewersy z kolei, w części górnej ukazują powołanie św. Piotra i Andrzeja, u dołu zaś wizję św. Jana na wyspie Patmos. U góry części prawej przedstawiona jest ucieczka św. Pawła z Damaszku, natomiast na dole ukazane jest nawrócenie podskarbiego królowej Kandaki przez św. Filipa.

Lewy ołtarz boczny prezentuje pochodzącą z około 1430 roku gotycką figurę Matki Bożej. Zalicza się ona do śląskich Madonn Pięknych. Figura posiada charakterystyczne fałdy sukni, welon, sięgający ramion oraz pozłacane atrybuty władzy królewskiej takie jak: korona Maryi i Dzieciątka, berło w ręce Madonny oraz jabłko w rączce Dzieciątka Jezus. Prawy ołtarz z kolei jest charakterystyczny dzięki pochodzącemu z przełomu XVII i XVIII w. obrazu św. Barbary. Obraz ten, w latach 1935–1987 mieścił się na ołtarzu głównym, gdzie zastępował gotycki tryptyk

Piękne szczegóły we wnętrzu

Mikuszowicki kościół jest ozdobiony przez barokową polichromię, stworzoną w roku 1723 przez bielskiego malarza Johanna Mentila. Barwna kolorystyka zachowana jest dzięki żywym, pastelowym barwom, przypominającym stare gobeliny. Widoczne są tutaj liczne motywy pilastrów jońskich i postaci apostołów, które zawierają osiem scen z legendy o św. Barbarze:

– prezbiterium: ochrzczenie Barbary przez św. Jana, odrzucenie kandydatów starających się o jej rękę, odnalezienie kryjówki Barbary i ukaranie jej chłostą,

– nawa: Barbara przedstawiona jako dziecko, Chrystus odwiedzający Barbarę w więzieniu, powtórne męczeństwo, ścięcie.

W wielu miejscach na ścianach kościoła można także zauważyć inne sceny i wizerunki z życia świętych, między innymi : św. Jerzego, który zabija smoka, osoby św. Trójcy oraz wizerunki św. Mikołaja.

Każda scena jest opisana w języku łacińskim oraz polskim, ściślej mówiąc w miejscowej gwarze śląsko-małopolskiej i są one udekorowane szatą roślinną. W pułapie widoczne są barokowe apoteozy (alegoryczne przedstawienia świętych) – w opisanej nawie św. Barbary oraz w prezbiterium św. Trójcy. Na stropowej belce pod chórem muzycznym z XIX wieku, widać podpis malarza Mentila. Na chórze znajdują się organy, powstałe w 1895 roku we Lwowie.

Na uwagę zasługuje także XVIII-wieczna duża kropielnica kamienna w kształcie wazonu, która znajduje się w przedsionku kościoła, zwanym kruchtą. W tym miejscu, a ściślej mówiąc w sobotach przy zakrystii mieści się także kuty kociołek na wodę święconą.

Inne ciekawe zabytki

Przy kościele mieści się stary cmentarz z połowy XVIII wieku z belkowym ogrodzeniem z 1748 roku, na którym umiejscowiony jest kamienny krucyfiks oraz kilka polskich nagrobków z XIX wieku, m.in. rodziny Międzybrodzkich.

Niedaleko kościoła, przy ulicy Cyprysowej stoi kamienna figura przydrożna z roku 1846. Przedstawia ona postać Chrystusa, a także polichromowany i pozłacany krzyż kamienny z 1874 roku, ufundowany przez Michała Międzybrodzkiego i jego małżonkę Mariannę. W ogródku przykościelnym mieści się drewniana kaplica Matki Boskiej Różańcowej.

opracował: Tomasz Wawak
korekta: Anna Kilanowska

Źródła:

[1] Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000. ISBN 83-902079-0-7.
[2] Marta Duda, Sebastian Wypych: Kościoły drewniane Karpat i Podkarpacia. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2001, seria: Monografie Krajoznawcze. ISBN 83-85368-79-5.

[map_bank maps_id=”11″ map_title=”hide” map_description=”hide” map_height=”250″ map_width=”100″ map_themes=”default1″]