Bez wątpienia najdłuższa w Polsce wieś Zawoja przede wszystkim kojarzy się z górującą nad nią Babią Górą. Walory turystyczne i historyczne tego terenu gwarantują wiele wrażeń. Duża oferta noclegowa i gastronomiczna połączona z wieloma lokalnymi atrakcjami pozwala na wspaniałe wykorzystanie wolnego czasu. Historyczna architektura górali babiogórskich jest tutaj bardzo widoczna. Takim przykładem jest Kościół parafialny św. Klemensa Papieża i Męczennika, który znajduje się naprzeciwko Dworca Babiogórskiego. Leży na Szlaku Architektury Drewnianej województwa małopolskiego.

Wcześniejszy kościół

Wcześniej w tym miejscu stała wcześniejsza świątynia, zbudowana w latach 1757-1759 na polanie zwanej Jastrzębią Starą Niziną. Było to za panowania Augusta III i biskupa krakowskiego Andrzeja Załuskiego. Kościół ufundowany został przez mieszkańców wsi i hrabiego Jana Wielopolskiego. Poświęcony w 1759 roku. Przy jego budowie z pewnością zaangażowano architekta lub warsztat ciesielski z dużym doświadczeniem.

Drewniana budowla w stylu barokowym o konstrukcji zrębowej, szalowana na zewnątrz z pionowym deskowaniem była pokryta gontem. Świątynia była orientowana, gdzie prezbiterium skierowane jest w kierunku wschodnim. Została wzniesiona na planie krzyża z transeptem (krótka nawa główna i szeroka nawa poprzeczna, a nad nimi kopuła pokryte dachem dwuspadowym).

Trójboczne prezbiterium

Prezbiterium o wymiarach równych obecnemu było zamknięte trójbocznie, przylegały do niego na planie prostokąta: zakrystia (strona północna) i skarbiec (strona południowa). Kopuła była zwieńczona latarnią o barokowym kształcie (pozorna lub wtórnie zaślepiona), nakryta półkolistym hełmem.

Kruchty boczne flankowały jego korpus, a od jego południa przylegała przybudówka, a w niej schody na chór. Od północy i południa w osi ramion transeptu oraz symetrycznie w transepcie, od wschodu, były rozmieszczone okna. Prezbiterium było od wschodu przez nie doświetlane. W opisach nie zapisała się informacja na temat wyglądu elewacji zachodniej, fasady kościoła. Około 20 metrów na zachód od świątyni ulokowano wolno stojącą dzwonnicę. Otaczało go drewniane ogrodzenie, ocienione wiekowymi lipami. W jego granicach mieścił się najstarszy cmentarz.

W jego wnętrzu było sześć ołtarzy: główny z obrazem Niepokalanego Poczęcia, boczne św. Klemensa, Matki Boskiej Różańcowej, Ukrzyżowanego, św. Wawrzyńca i św. Józefa, a także ambona, chrzcielnica i organy.

Rzadki zabytek w Małopolsce

Taki typ kościoła spotykany był częściej w architekturze murowanej, jednak obiekty wykonane z drewna należą do wyjątków. W całej Małopolsce jedynym znanym pokrewnym kościołem o dyspozycji krzyżowo-kopułowej jest kościół w Mnichowie w województwie świętokrzyskim, wzniesiony po 1754 roku.

Obecny kościół w Zawoji

Obecny kościół w formie krzyża powstał w 1888 roku dzięki funduszom arcyksięcia żywieckiego Albrechta Habsburga, który wykonanie projektu zlecił swojemu nadwornemu budowniczemu Karolowi Pietschka (projekt wykonał w 1886 roku). Kierownikiem prac budowlanych był Józef Gibas. Prace ukończono w 1919 roku, wtedy także kościół został konsekrowany. Pierwotnie planowano rozszerzyć istniejącą świątynie, ostatecznie wybudowano zupełnie nowy kościół.

Świątynia położona jest na wysokości 536 metrów n.p.m i różni się od innych tego typu polskich zabytków. Bryła nawiązuje stylem do kościołów niemieckich i szwajcarskich (wzorowana na planach austriackich, nawiązująca do architektury tyrolskiej i alpejskiej). Spory rozmiar kościół zawdzięcza konstrukcji sumikowo-lątkowej, wzmocnionej żeliwnymi kolumnami wydzielającymi trzy nawy boczne (typ bazylikowy). Stoi na murowanej podmurówce. Nad wejściem głównym zamocowano żeliwną tabliczkę z napisem „E(RZ)H(ERZOG) / ALBRECHT / 1888”.

Od strony zachodniej dobudowano czterokondygnacyjną wieżę konstrukcji słupowo-ramowej, która stopniowo przechodzi z kwadratu w ośmiobok. Nakryta jest hełmem ostrosłupowym. Wnętrze obiektu nakrywają stropy, o konstrukcji wspartej na ścianach nośnych i żeliwnych kolumnach. Powyżej skrzyżowania naw znajduje się pozorna kopuła. Na tylnej, zewnętrznej ścianie prezbiterium umieszczono rzeźbioną grupę Ukrzyżowania z polichromowanymi figurami: Chrystusa, Matki Bożej i św. Jana Ewangelisty.

Kościół posiada trzy wieże, zwieńczone krzyżami, z których największy mieści dzwony, wykonane w Przemyślu w 1958 roku. Konsekrował je ksiądz kardynał Karol Wojtyła 23 listopada w dzień odpustu. Posadzkę w kościele ułożono z płyt mozaiki marmurowej, a ławki i konfesjonały wykonano z drzewa modrzewiowego. Chór muzyczny posiada parapet o prostej linii i jest ozdobiony prospektem organowym.

Wnętrze i wyposażenie

Wyposażenie kościoła jest barokowe i późnobarokowe i w większości pochodzi z dawnego kościoła (głównie XVIII-wieczne). We wnętrzu kościoła mieści się polichromia z 1930 roku, którą wykonali artyści z Krakowa (Zygmunt Milli, Stanisław Milli i Marian Arczyński) oraz XVIII-wieczny ołtarz główny i pięć renesansowych ołtarzy bocznych, stanowiących przykład tzw. ludowego baroku w sztuce.

W samym centrum głównego ołtarza mieszczą się obrazy: Matki Bożej Anielskiej (XVIII-wiek) oraz św. Klemensa, patrona świątyni (koniec XIX-wieku na zasuwie). Powyżej ulokowano obraz przedstawiający scenę Zwiastowania, a całość wieńczy płaskorzeźba Trójcy Świętej. Po obu stronach ołtarza znajdują się figury św. Piotra i Pawła.

W kościele można także zobaczyć XVII-wieczną ambonę udekorowaną ornamentem późnobarokowym, a także kamienną barokową chrzcielnicę z rokokową i drewnianą pokrywą. Okna prezbiterium wypełnione są witrażami z przełomu XIX i XX wieku, które przedstawiają Najświętsze Serce Pana Jezusa, Serce Marii i św. Klemensa. Witraże w oknach naw (wykonane w 1969 roku) zdobią postacie kilkunastu świętych i błogosławionych, które zaprojektował Witold Jańczak. Malowane na płótnie stacje drogi krzyżowej stworzone zostały prawdopodobnie pod koniec XIX wieku.

Źródła:

[1] bgpn.pl
[2] kosciolydrewniane.pl
[3] https://sdm.upjp2.edu.pl/

Tomek

Uwielbiam odkrywać miejsca, w których nie byłem. Chodzę po górach i podróżuję. Interesuje mnie historia, sport oraz etnografia. Zajmuję się także genealogią rodzinną.