Stary cmentarz Szalayowski w Szczawnicy

Szczawnica to przede wszystkim bardzo znana turystyczna miejscowość i atrakcyjne uzdrowisko. W sezonie tłumy ludzi szturmują tutejsze atrakcje. Co ciekawe w samym centrum miasta, w bezpośrednim sąsiedztwie straży pożarnej, kolejki na Palenicę i głównej ulicy znajduje się zabytkowy cmentarz (niżej ul. Głównej 1, na wprost od wylotu ul. Zdrojowej). Cmentarz Szalayowski jak się go nazywa, był czynny w XIX wieku.

Cmentarz Szalayowski

Władze austriackie podczas zaboru zarządziły zakaz chowania zmarłych w cmentarzach przy kościołach i kazały zakładać cmentarze poza obszarem takiej zabudowy. Na cmentarzu rozpoczęto chować zmarłych w 1832 roku. Otoczono go kamiennym murem i schodkami w dół z głównej ulicy można tam się było dostać. Szczawnica bardzo szybko się rozwijała i niebawem się okazało, że lokalizacja cmentarza nie spełnia zakładanych wymogów. Władze cesarskie zdecydowały o jego zamknięciu w 1879 roku, definitywnie stało się to w 1895 roku, kiedy to zaprzestano tutaj pochówków.

Cmentarz należy do parafii św. Wojciecha Biskupa Męczennika. Jego konserwacja spowodowała, że zabezpieczono i uporządkowano teren wraz z leżącą kaplicą, gdzie odnowiono elewację i dach, wyremontowano wnętrze oraz wejście do krypty ze schodami.

Kaplica Zmartwychwstania Pańskiego

Przy obecnym wejściu na teren cmentarza mieści się neogotycka kaplica, któej fundatorem był Józef Szalay i poświęcono ją 28 września 1870 roku. W środku znajdują się: krypta grobowa ze szczątkami członków rodziny Szalayów oraz słynnego fotografa, portrecisty i malarza Awita Szuberta, zmarłego w 1919 roku, ołtarz z obrazem Chrystusa Zmartwychwstałego, kartusz herbowy Szalayów w lunecie sklepienia oraz tablica epitafijna na południowej ścianie z tekstem: Poległym w walkach o wolność w 15-tą rocznicę odzyskania niepodległości (pierwotnie na fasadzie obiektu, przeniesiona do środka w latach 70-tych XX wieku.

Na zewnątrz kaplicy wmurowana została w 2002 roku tablica poświęconą Józefowi Szalayowi, w języku polskim i węgierskim, którą zaprojektował Bronisław Chrome, a ufundowaną przez konsula generalnego Węgier w Krakowie Istvána Kovácsa.

Pochowani na cmentarzu

Na cmentarzu zachowały się nieliczne nagrobki w różnym stanie. Są wśród nich groby chłopskie, czyli mogiły ziemne z drewnianymi krzyżami, które z czasem się rozproszyły. Prawie wszystkie nagrobki wykonane są z pińczowskiego piaskowca przez firmy kamieniarskie z Bochni i Nowego Sącza. Z bardziej znanych zmarłych spoczywają tutaj m.in.:

• Wawrzyniec Citwic – najstarszy zachowany nagrobek, z 1840 roku,
  Jan Zielonka – zarządca Górnego Zakładu,
• Franciszek Tomanek, zmarły 14 marca 1878 roku – dzierżawca Spółki Zdrojowisk Krajowych (zakładów leczniczych w Parku Dolnym, będących własnością Polskiej Akademii Umiejętności) w latach 1872–1878. Tomanek zakupił prawa dzierżawy od Władysława Dąmbskiego,
• Paulina Tomanek – żona Franciszka Tomanka,
• Mieczysław Tomanek – syn Franciszka i Pauliny Tomanków, który, wraz z matką, odziedziczył prawa dzierżawy Spółki po śmierci ojca w 1878 roku. Mieczysław i Paulina Tomankowie sprzedali prawa dzierżawy Józefowi Kołączkowskiemu w 1888 roku,
• Ludwika Rapacka – kuracjuszka, która była jedną z fundatorek tutejszego kościoła,
• kilkanaście innych nagrobków kuracjuszy z Królestwa Polskiego, Litwy i Galicji.

Źródło:

[1] Barbara Alina Węglarz: Spacerkiem po starej Szczawnicy i Rusi Szlachtowskiej. Wyd. 3. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2011, s. 119–121. ISBN 978-83-62460-17-5

Stary Cmentarz w Szczawnicy, Centrum, Szczawnica, gmina Szczawnica, powiat nowotarski, województwo małopolskie, Polska