Drewniany kościół w Grzawie

Jeśli kiedykolwiek będziecie w okolicach Pszczyny, koniecznie zajrzyjcie do Grzawy, gdzie znajduje się niezwykły kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela. Ta niepozorna, drewniana świątynia położona w gminie Miedźna, w powiecie pszczyńskim, zachwyca nie tylko swoją architekturą, ale przede wszystkim historią sięgającą średniowiecza. Kościół jest częścią Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego, dokładnie na pętli pszczyńskiej – to idealny przystanek dla miłośników zabytków, fotografii i spokojnych, sentymentalnych podróży po Śląsku. Jeśli szukacie miejsca z duszą, to zdecydowanie jeden z takich punktów na mapie.

Początki kościoła – między XIII a XVI wiekiem

W miejscu dzisiejszej świątyni pierwszy kościół istniał prawdopodobnie już w XIV wieku, a według niektórych przypuszczeń nawet wcześniej – w XIII wieku. Tak wczesną metrykę sugeruje m.in. zapis przywoływany przez ks. Tadeusza Klocka, według którego na podwalinie ściany od strony zakrystii miał być wyryty rok 1200. Jeśli ta informacja jest prawdziwa, mielibyśmy do czynienia z jedną z najstarszych budowli sakralnych na Śląsku.

Obecny kościół został wzniesiony na początku XVI wieku i jest już drugą świątynią stojącą w tym miejscu. Z dokumentów wynika również, że w 1326 roku istniały kościoły zarówno w Grzawie, jak i w Miedźnej. Grzawski kościół pełnił wówczas funkcję kościoła filialnego.

W latach 1580–1628 świątynia znajdowała się pod opieką protestantów, po czym wróciła w ręce katolików i. Jak podają źródła – została przebudowana około 1690 roku. Już wcześniej, bo w 1654 roku, proboszcz z Miedźnej, ks. Silnicki, odprawiał tu mszę świętą co czwartą niedzielę.

Szeroki widok na wnętrze drewnianego kościoła. Przestrzeń jest bogato zdobiona. Po obu stronach nawy, przy łuku tęczowym, znajdują się barokowe ołtarze boczne w kolorze zielono-złotym z obrazami i rzeźbami świętych. Po lewej stronie widać ambonę w podobnym stylu. W głębi, w prezbiterium, stoi ołtarz główny z niebieską nastawą i złotymi figurami. Ściany i sufit pokryte są barwnymi polichromiami przedstawiającymi sceny biblijne oraz motywy roślinne. Na drewnianej podłodze, przed ołtarzami, ustawione są dekoracje z białych kwiatów i serc (prawdopodobnie komunijne). Po prawej widać również ołtarz boczny z Ukrzyżowaniem. — Wnętrze zabytkowego kościoła z bogatymi, barokowymi ołtarzami, polichromią na ścianach i drewnianą podłogą.

Architektura – drewno, gont i perfekcyjne proporcje

Kościół zachował klasyczny, dawny układ – jest orientowany, czyli zwrócony prezbiterium na wschód. Spoczywa na masywnych, dębowych belkach, a cała budowla (z wyjątkiem wieży) powstała w konstrukcji zrębowej. Wieża posiada natomiast konstrukcję słupową.

Prezbiterium zamknięto prostą ścianą, a od północy przylega do niego zakrystia. Nawa jest szersza od prezbiterium i zaprojektowana na planie zbliżonym do kwadratu. Daje to we wnętrzu wrażenie harmonii i proporcji.

Kościół niemal w całości otaczają charakterystyczne soboty, czyli otwarte, zadaszone podcienia, wsparte na słupach z zastrzałami. Ściany powyżej sobót są oszalowane deskami. Dachy kościoła i sobót pokrywa gont, podobnie jak ściany wieży od strony zachodniej.

Wieżę wieńczy namiotowy dach z sześcioboczną barokową latarnią, a nad nawą góruje jeszcze niewielka sygnaturka, wybudowana na początku XIX wieku dzięki ofiarności mieszkańców okolicznych wsi, w tym również Ćwiklic.

Skromne wnętrze i prawdziwe skarby

Wnętrze kościoła przykrywają płaskie stropy, które nadają mu spokojny, surowy charakter. Uwagę przyciąga przede wszystkim barokowy ołtarz główny z końca XVII wieku, odnowiony w 1870 roku, bogato zdobiony snycerką, z rzeźbami św. Piotra i św. Pawła oraz obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1690 roku. Towarzyszą mu dwa ołtarze boczne oraz niezwykle cenne barokowe organy z XVII wieku.

Prawdziwą perłą sztuki był także późnogotycki tryptyk z II połowy XIV wieku, który dziś znajduje się w muzeum Archidiecezji Katowickiej wraz z obrazami św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty.

Polichromia wnętrza pochodzi z różnych okresów – ołtarz ozdobiono w 1870 roku, a pozostałą część kościoła w 1883 roku.

Dzwony, wojny i losy parafii

Historia grzawskich dzwonów jest wyjątkowo burzliwa. Podczas I wojny światowej wywieziono dwa pierwotne dzwony do Niemiec, później je odnaleziono i sprowadzono z powrotem… niestety w czasie II wojny światowej ponownie zniknęły.

Zmieniała się także przynależność administracyjna parafii. Od 1821 roku Grzawa należała do archidiecezji wrocławskiej, a od 1924 roku do archidiecezji katowickiej. W 1967 roku biskup Henryk Bednorz przywrócił Grzawie samodzielność duszpasterską, a w 1992 roku biskup Damian Zimoń poświęcił nową plebanię.

Najstarsza drewniana świątynia na ziemi pszczyńskiej

Kościół w Grzawie dziś uchodzi za najstarszą zachowaną drewnianą świątynię katolicką na ziemi pszczyńskiej. W 1965 roku wpisano go oficjalnie do rejestru zabytków.

To miejsce nie krzyczy bogactwem formy – opowiada swoją historię ciszą, drewnem, gontem i światłem wpadającym przez stare okna. Jeśli traficie tu kiedyś osobiście, warto zatrzymać się na dłużej i po prostu… popatrzeć.

Źródło:

[1] https://parafiagrzawa.pl/

Widok na zabytkowy kościół drewniany o ciemnych ścianach z desek. Budynek charakteryzuje się wysoką, kwadratową wieżą dzwonnicy z nadwieszoną izbicą, zwieńczoną cebulastym, barokowym hełmem. W głębi widać mniejszą wieżyczkę (sygnaturkę) na dachu nawy. Kościół otoczony jest drewnianym ogrodzeniem z wkomponowanymi, murowanymi na biało kapliczkami stacji drogi krzyżowej. Na pierwszym planie znajduje się zielony trawnik, a w tle widać drzewa i błękitne niebo z chmurami.

Zabytkowy drewniany kościół z wysoką wieżą i barokowym hełmem, otoczony płotem z białymi kapliczkami.

Widok na zabytkowy kościół drewniany z perspektywy ogrodzenia. Budynek ma elewację z ciemnych desek i wysoką wieżę dzwonnicy zwieńczoną cebulastym hełmem. W tle widać mniejszą wieżyczkę (sygnaturkę). Kościół otoczony jest drewniano-murowanym płotem, w który wkomponowane są małe, białe kapliczki (stacje drogi krzyżowej). We wnęce jednej z kapliczek na pierwszym planie znajduje się płaskorzeźba lub obraz. Za ogrodzeniem widać nagrobki cmentarza przykościelnego. Niebo jest częściowo zachmurzone, błękitne.

Zabytkowy drewniany kościół z wysoką wieżą otoczony cmentarnym murem z kapliczkami drogi krzyżowej.

Widok z perspektywy cmentarnego ogrodzenia. Na pierwszym planie po prawej stronie stoi murowana, biała kapliczka słupowa, w której wnęce znajduje się kamienna płaskorzeźba przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem. W tle góruje wysoka, ciemna, drewniana wieża zabytkowego kościoła, zwieńczona barokowym hełmem z krzyżem. Po lewej i prawej stronie widać fragmenty cmentarza z nagrobkami i krzyżami oraz korony drzew na tle nieba z chmurami.

Biała kapliczka z płaskorzeźbą Matki Boskiej na tle wysokiej wieży drewnianego kościoła.

Szeroki widok na frontową elewację wysokiego, drewnianego kościoła o ciemnych ścianach. Budynek posiada smukłą, kwadratową wieżę zwieńczoną barokowym hełmem z krzyżem. Do głównego wejścia prowadzi brukowana alejka biegnąca przez środek cmentarza. Po obu stronach ścieżki znajdują się liczne nagrobki z kwiatami i zniczami. W tle widać drzewa i inne zabudowania oraz błękitne niebo z białymi chmurami.

Zabytkowy drewniany kościół z wysoką wieżą, otoczony cmentarzem.

Symetryczny widok od frontu na wysoki, zabytkowy kościół drewniany. Budynek ma elewację z ciemnych, pionowych desek. W centralnej części znajduje się główne wejście poprzedzone jasnymi schodami. Nad drzwiami widoczny jest mały daszek oraz wnęka z figurą świętego. Po obu stronach wejścia wiszą flagi (polska, papieska i maryjna) oraz tablice pamiątkowe. Nad korpusem głównym wznosi się smukła, kwadratowa wieża dzwonnicy, zwieńczona barokowym hełmem z krzyżem. Kościół stoi na wybrukowanym placu, a w tle widać błękitne niebo z chmurami oraz fragment cmentarza po bokach.

Front zabytkowego, drewnianego kościoła z wysoką wieżą i wejściem głównym.

Widok z dołu na bryłę zabytkowego kościoła drewnianego o konstrukcji zrębowej. Budynek ma elewację z ciemnych, pionowo ułożonych desek. Dominuje wysoki, bardzo stromy dach kryty gontem. Nad główną częścią kościoła wznosi się masywna wieża dzwonnicy z nadwieszoną izbicą, zwieńczona cebulastym, barokowym hełmem. Obok niej widoczna jest mniejsza wieżyczka (sygnaturka) o podobnym kształcie. Do korpusu głównego przylegają niższe dobudówki. Niebo jest zachmurzone, a po prawej stronie widać fragment cmentarza i alejkę.

Zabytkowy, ciemny kościół drewniany z wysokim dachem i dwiema wieżami zwieńczonymi barokowymi hełmami.

Widok na cmentarz. Na pierwszym planie znajduje się stary nagrobek z czarnego kamienia zwieńczony krzyżem, otoczony ozdobnym, kutym ogrodzeniem metalowym. Na płycie nagrobnej widnieją niemieckie napisy (imiona Leopold Vogt i Antonie Vogt). Wewnątrz ogrodzenia złożone są kwiaty i stoi znicz. Po lewej stronie widać małą, białą kapliczkę z wnęką, w której znajduje się obraz religijny za szybą. W tle widać zielony trawnik, alejki cmentarne oraz dwie osoby spacerujące w oddali. Niebo jest zachmurzone.

Zabytkowy nagrobek z czarnym krzyżem i metalowym ogrodzeniem na cmentarzu, obok małej białej kapliczki.

Widok z zewnątrz na bryłę zabytkowego kościoła drewnianego. Budynek ma elewację z ciemnych, pionowo ułożonych desek oraz bardzo wysoki, stromy dach pokryty gontem. W górnej części widoczne są dwie wieże (lub wieża i sygnaturka) zwieńczone charakterystycznymi, cebulastymi hełmami w stylu barokowym. Po lewej stronie do głównej bryły przylega niższa część (np. kruchta lub nawa boczna). Obok kościoła biegnie brukowana alejka, a w tle widać drzewa i zachmurzone niebo.

Zabytkowy, ciemny kościół drewniany ze stromym dachem krytym gontem i dwiema wieżami.

Szeroki widok na nawę główną zabytkowego kościoła w kierunku prezbiterium. Wnętrze jest bogato zdobione: drewniane ściany pokryte są barwnymi malowidłami religijnymi (w tym sceną Drogi Krzyżowej po lewej), a kasetonowy sufit pomalowano na błękitno z centralnym obrazem. Z sufitu zwisają dwa duże, kryształowe żyrandole. Po obu stronach nawy, przy łuku tęczowym, stoją złocone ołtarze boczne – lewy z obrazem Matki Boskiej, prawy z Ukrzyżowaniem. W głębi widać ołtarz główny w błękitno-złotej kolorystyce. Na drewnianej podłodze ustawione są rzędy prostych, drewnianych ławek.

Wnętrze zabytkowego drewnianego kościoła z polichromowanym sufitem i ścianami, barokowymi ołtarzami oraz kryształowymi żyrandolami.

Wnętrze zabytkowego kościoła z bogatymi, barokowymi ołtarzami, polichromią na ścianach i drewnianą podłogą.

Wnętrze drewnianego kościoła z bogatym wystrojem. Po lewej stronie dominuje barokowy ołtarz boczny w kolorze niebiesko-zielonym ze złoceniami. W jego centrum znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, flankowany przez złote figury świętych. Obok ołtarza wisi ozdobna, niebiesko-złota ambona z baldachimem. Ściany i sufit pokryte są barwnymi polichromiami przedstawiającymi sceny biblijne (np. Ukrzyżowanie) oraz motywy geometryczne na kasetonowym stropie. W głębi widać ołtarz główny w podobnej kolorystyce. Przed ołtarzem bocznym stoją dekoracje z białych kwiatów i serc z imionami dzieci (sugerujące uroczystość komunijną) oraz drewniany pulpit.

Wnętrze zabytkowego kościoła z barokowym ołtarzem bocznym Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz amboną.

Wnętrze zabytkowego kościoła. Na pierwszym planie widać rzędy jasnych, drewnianych ławek kościelnych ustawionych na drewnianej podłodze. Ściany pokryte są barwnymi polichromiami przedstawiającymi postacie świętych (m.in. apostołów) w łukowatych wnękach oraz sceny biblijne powyżej. W centrum kadru znajduje się łukowate przejście (drzwi) prowadzące do bocznej kaplicy lub zakrystii, w którym stoi kobieta ubrana na czarno. Po lewej stronie widać fragment ołtarza bocznego z figurą Matki Boskiej Fatimskiej oraz wazon z białymi kwiatami.

Wnętrze drewnianego kościoła z malowidłami na ścianach, drewnianymi ławkami i wejściem do bocznej kaplicy.

Zbliżenie na drewnianą emporę (chór muzyczny) wewnątrz kościoła. Balkon wykonany jest z jasnego drewna i wspiera się na rzeźbionych kolumnach. Balustrada składa się z rzędu solidnych, toczonych tralek. Środkowa część balkonu jest lekko wygięta w łuk, a na jej froncie zamontowana jest biała kamera monitoringu. Powyżej chóru widać fragment sufitu z kasetonami malowanymi na błękitno, ozdobionymi motywami gwiazd. W tle na ścianach widoczne są barwne polichromie.

Drewniany chór muzyczny z ozdobną balustradą pod błękitnym, kasetonowym stropem.

Widok z boku na wnętrze kościoła (kaplicy), częściowo przesłonięty przez otwarte, masywne drzwi z ciemnego drewna po lewej stronie. W centrum kadru znajduje się ołtarz z malowanym tryptykiem. Środkowy obraz przedstawia Madonnę z Dzieciątkiem w otoczeniu dwóch biskupów, a skrzydła boczne ukazują postacie innych świętych. Na ołtarzu, przykrytym białym obrusem, leżą duże drewniane różańce oraz krucyfiks. Po prawej stronie widać ścianę pokrytą wzorzystą polichromią, okno z witrażem oraz złocony feretron (figurkę w promienistej aureoli) stojący na podeście za drewnianą ławką.

Fragment wnętrza kościoła z drewnianymi drzwiami na pierwszym planie i zabytkowym tryptykiem ołtarzowym w głębi.

Drewniany tryptyk ołtarzowy umieszczony we wnętrzu kościoła. Panel środkowy: Przedstawia stojącą Matkę Boską z Dzieciątkiem na ręku, w koronie i zielonym płaszczu. Po jej bokach stoją dwaj święci biskupi w infułach i z pastorałami (św. Mikołaj i św. Stanisław lub Wojciech). Skrzydło lewe: W górnej kwaterze widoczni są dwaj apostołowie (św. Piotr z kluczem i św. Paweł z mieczem), w dolnej - dwie święte kobiety w koronach (męczennice). Skrzydło prawe: W górnej kwaterze znajdują się dwaj święci (jeden z koszem chleba, drugi z laską pielgrzymią), w dolnej - dwie święte (jedna z wieżą - św. Barbara, druga z naczyniem - św. Maria Magdalena). Poniżej tryptyku znajduje się ołtarz przykryty białym obrusem, na którym leżą duże, drewniane różańce.

Zabytkowy, malowany tryptyk ołtarzowy przedstawiający Madonnę z Dzieciątkiem oraz świętych biskupów i męczennice.

Wnętrze drewnianego kościoła. Po lewej stronie znajduje się bogato zdobiony, złocony ołtarz boczny z obrazem Madonny z Dzieciątkiem. Obok, na ścianie pokrytej kolorowymi malowidłami religijnymi, wisi niebieska ambona ze złoceniami, do której prowadzą schodki. W głębi widać ołtarz główny (również niebieski ze złoceniami) oraz osobę sprzątającą. Przed ołtarzem ustawione są dekoracje z białych kwiatów i serc z imionami, prawdopodobnie związane z uroczystością Pierwszej Komunii Świętej. Sufit jest kasetonowy, malowany na niebiesko, z centralnym malowidłem religijnym.

Wnętrze zabytkowego kościoła z barokowym ołtarzem bocznym, amboną oraz bogatymi polichromiami na ścianach i suficie.

Wnętrze kościoła widziane od dołu, z perspektywy nawy w kierunku chóru. Sufit jest drewniany, kasetonowy, pomalowany na błękitno z beżowymi ramami i ozdobiony motywami gwiazd. W centralnej części stropu znajduje się duże malowidło przedstawiające Trójcę Świętą: Boga Ojca, Syna Bożego z krzyżem i Gołębicę Ducha Świętego, koronujących Matkę Boską. Poniżej sufitu widać drewnianą balustradę chóru muzycznego (empory). Z sufitu zwisają dwa duże, kryształowe żyrandole. Ściany kościoła pokryte są barwnymi polichromiami, w tym sceną biblijną po lewej stronie (biczowanie Chrystusa) oraz ornamentami roślinnymi.

Drewniany strop kasetonowy w kościele z centralnym malowidłem przedstawiającym Trójcę Świętą oraz drewniany chór muzyczny.

Fragment wnętrza drewnianego kościoła. Na pierwszym planie stoi prosta, żółtawa ławka. Za nią, na podestach, umieszczone są dwa bogato zdobione feretrony (przenośne ołtarzyki procesyjne). Każdy z nich ma formę dużej, złocistej promienistej aureoli otaczającej rzeźbioną figurkę. Po lewej stronie znajduje się postać anioła lub świętego, a po prawej postać Chrystusa lub świętego w złotej szacie. Pomiędzy feretronami stoi drewniany krzyż. Ściany kościoła pokryte są malowidłami z motywami roślinnymi i geometrycznymi. W górze widać fragmenty okien witrażowych.

Wnętrze kościoła z dwoma ozdobnymi feretronami przedstawiającymi figurki świętych w promienistych aureolach.

Widok z góry na wnętrze niewielkiego pomieszczenia o ścianach z surowych, poziomych desek drewnianych. Podłoga jest drewniana i lakierowana. Wzdłuż lewej ściany ustawiona jest długa ławka z jasnego drewna na metalowym stelażu, na której leżą kolorowe poduszki do siedzenia (w paski, w kwiaty, w kratkę). W głębi stoi drewniane krzesło z oparciem. Po prawej stronie znajduje się kolejna, wolnostojąca jasna ławka oraz dwa krzesła z turkusowymi siedziskami ustawione pod ścianą. Pomieszczenie jest oświetlone naturalnym światłem wpadającym przez małe, zakratowane okienko w głębi oraz okno po lewej stronie.

Wnętrze drewnianej kaplicy lub salki z rzędem prostych ławek i krzeseł z poduszkami.

Tomek

Uwielbiam odkrywać miejsca, w których nie byłem. Chodzę po górach i podróżuję. Interesuje mnie historia, sport oraz etnografia. Zajmuję się także genealogią rodzinną.