Drewniany kościół w Gieczu
Drewniany kościół pw. św. Jana Chrzciciela i Matki Bożej Pocieszenia w Gieczu znajduje się na terenie tzw. Grodziszczka – obszaru, który w czasach pierwszych Piastów należał do najważniejszych ośrodków państwa, zwłaszcza za panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Znaczenie Giecza w średniowieczu, potwierdzone licznymi źródłami pisanymi, stało się tematem wielu opracowań i publikacji popularnonaukowych.
Obecna świątynia jest konstrukcją drewnianą, a pierwsza wzmianka o kościele w tym miejscu pochodzi z 1240 roku. Po pożarze z 1717 roku wzniesiono nową budowlę, którą następnie kilkakrotnie odnawiano. Podczas prac archeologicznych odkryto także fragment muru wcześniejszej, przedromańskiej świątyni z kamienia polnego – badania w tym zakresie są nadal prowadzone.
Wyposażenie wnętrza pochodzi głównie z XVIII wieku. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Bożej Pocieszenia ze szkoły wielkopolskiej. Jest to kopia XVII-wiecznego oryginału, który uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej.
Historia miejsca
Najstarsze początki sakralne Grodziszczka sięgają pierwszej dekady XI wieku. W północnej części wczesnopiastowskiego grodu Giecz wzniesiono wówczas kamienną, jednonawową świątynię z unikatową kryptą relikwiarzową. Jeszcze w okresie monarchii wczesnopiastowskiej kościół rozbudowano, dodając trójczłonowy masyw zachodni z dwiema okrągłymi wieżami oraz prostokątnym pomieszczeniem między nimi.
Kościół uległ częściowemu zniszczeniu w czasie kryzysu państwa w XI wieku – podczas reakcji pogańskich oraz najazdu Brzetysława I w 1038 roku. Odbudowano go po ponownym umocnieniu państwa w drugiej połowie XI wieku, a w kolejnych stuleciach rozbudowywano część wschodnią oraz zagospodarowano teren wokół świątyni kamienną zabudową.
Najprawdopodobniej już w początkowym etapie kształtowania sieci parafialnej kościół św. Jana Chrzciciela stał się siedzibą parafii. W 1298 roku, po podziale archidiakonatu poznańskiego przez biskupa Andrzeja Zarembę, świątynia w Gieczu otrzymała rangę kościoła tytularnego archidiakonatu większego.
W pierwszej połowie XIV wieku romański kościół najpewniej zaprzestał funkcjonowania. Nie wiadomo, kiedy dokładnie powstał jego drewniany następca – najstarsza wzmianka na ten temat pochodzi dopiero z XVI wieku.
Kult Matki Bożej Pocieszenia
W kolejnych stuleciach drewniany kościół kilkakrotnie ulegał pożarom. Obecna świątynia pochodzi z XVIII wieku, podobnie jak jej zasadnicze wyposażenie. W centrum kultu znajduje się obraz Matki Boskiej Pocieszenia. Nie da się ustalić, kiedy dokładnie zaczęto otaczać go szczególną czcią.
Istnieją jednak świadectwa, które potwierdzają znaczenie tego miejsca jako sanktuarium. W 1831 roku, podczas wyniszczającej epidemii cholery, która dotknęła Neklę i okoliczne wsie, mieszkańcy wierzyli, że zażegnano ją dzięki wstawiennictwu Matki Boskiej Pocieszenia. Ocaleni złożyli ślub corocznej pielgrzymki do Grodziszczka — tradycja ta trwa do dziś.
Źródła pisane
Znaczenie Giecza w okresie monarchii wczesnopiastowskiej potwierdzają liczne przekazy historyczne. Najstarsza wzmianka pochodzi z XII-wiecznej „Kroniki” Galla Anonima. W opisie sił zbrojnych Bolesława Chrobrego kronikarz wymienia Giecz obok Poznania, Gniezna i Włocławka jako jeden z głównych ośrodków, zdolnych wystawić 300 pancernych i 2000 tarczowników. Informację tę powtarzają późniejsze dzieła, m.in. tzw. „Kronika książąt polskich”.
Kolejny ważny opis pojawia się w „Kronice Czechów” Kosmasa. Relacjonuje on zdobycie Giecza przez Brzetysława I w 1039 roku — według kronikarza załoga grodu poddała się bez walki.
W późniejszych wiekach Giecz jako siedziba kasztelanii wielokrotnie był miejscem zjazdów książęcych, podczas których podejmowano decyzje o dużej wadze politycznej, m.in. dotyczące podziału Wielkopolski.
Makieta kościoła grodowego pw. św. Jana Chrzciciela
Makieta kościoła grodowego została wykonana na podstawie badań archeologicznych prowadzonych w Gieczu w latach 1998–2000. Umożliwia ona zobaczenie, jak pierwotna romańska świątynia wyglądała w rzeczywistości, bez konieczności rekonstruowania jej formy wyłącznie na podstawie rycin czy opisów. Autorem makiety jest Marek Markowski.
Źródła:
[1] Franciszek Jaśkowiak: Województwo poznańskie. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1967, strona 77. (polski).
[2] https://parafiegieczgrodziszczko.pl/
[3] http://www.giecz.pl/
Uwielbiam odkrywać miejsca, w których nie byłem. Chodzę po górach i podróżuję. Interesuje mnie historia, sport oraz etnografia. Zajmuję się także genealogią rodzinną.